Naar schatting sterven in Europa jaarlijks 70.000 tot 90.000 mensen als gevolg van blootstelling aan asbest. Het Pietmontese stadje Casale Monferrato was de thuisbasis van één van de grootste asbestcementfabrieken in Europa. Die fabriek was onderdeel van de Belgische groep Eternit. In het Italiaanse Casale overleden tot op vandaag om en bij 3.000 mensen als gevolg van asbest. Jaarlijks worden er 50 inwoners opnieuw geconfronteerd met de dodelijke asbestlongziekte mesothelioom. In 2016 werd de Italiaanse Eternit fabriek letterlijk onder de grond begraven en overdekt met een betonnen plaat. Eternit werd er omgedoopt tot een park dat de symbolische naam Eternot kreeg. Casale Monferrato wordt vandaag gezien als een baken van verzet tegen industriële nalatigheid en een pleitbezorger voor slachtoffers van asbest wereldwijd. In België staat de Eternitfabriek van de moedergroep Etex, in handen van de familie André Emsens, in Kapelle-op-den-Bos nog overeind. Onze redactie ging kijken naar Eternot in Casale Monferrato.
Het asbestdossier werd in België jarenlang doodgezwegen door de federale overheid. Tot op 30 mei 2024 een vordering in rechte werd ingesteld door de Vlaamse minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en OVAM tegen Eternit en haar eigenaar Etex, in handen van de familie Emsens. Daarbij werd een claim berekend van 1,9 miljard euro. Maar het hele dossier werd daarna snel naar de rol verwezen. “Etex en Eternit zijn op heden echter niet op de hoogte of zulke klacht daadwerkelijk werd ingediend. Etex en Eternit zijn het niet eens met deze vordering. In september 2024 waren alle partijen akkoord om de juridische procedure op te schorten en naar de rol te verwijzen. Confidentiële gesprekken met de Vlaamse Regering en OVAM zijn gaande in deze zaak.” zo staat te lezen in de jaarrekening van Eternit. (Lees verder onder de foto)
Eternot in Casale Monferrato is het enige voorbeeld ter wereld van een stadspark dat is aangelegd op de plaats van een fabriek voor de productie van asbestproducten. Het Eternot-park heeft een oppervlakte van ongeveer 29.000 vierkante meter en herbergt monumenten, speel- en sportterreinen en een stuk fietspad. In 1995 slaagde de gemeente Casale Monferrato erin de fabriek te kopen. De sanering van de site begon in 2000. Nadat die was gesloopt, werden de restanten van de fabriek ter plaatse begraven in grote bassins en vervolgens bedekt met een betonnen plaat. Op deze beschermende structuren werden bassins gebouwd, met een hoogte van 80 cm tot 2 meter, om opvulgrond te bevatten en bomen en andere boomsoorten te laten groeien. (Lees verder onder de foto)
Italië was ook het eerste land waar verantwoordelijken van Eternit juridisch voor hun verantwoordelijkheid werden gesteld. In 2023 werd de 75-jarige Zwitserse miljardair Stephan Schmidheiny veroordeeld tot twaalf jaar gevangenisstraf wegens doodslag met verzwarende omstandigheden door het Hof van Assisen van Novara, nabij Milaan. Hij moet een boete betalen van 86 miljoen euro. Schmidheiny leidde van midden jaren 70 tot midden jaren 80 de Eternit-fabriek in Casale Monferrato. De rechtbank stelde hem verantwoordelijk voor de dood van 392 mensen als gevolg van asbestbesmetting. De Zwitserse ondernemer was ook aandeelhouder van de Belgische groep Eternit die werd opgestart door André Emsens. In 2012 werd Schmidheiny door de strafrechter in Turijn al veroordeeld samen met de vroegere gedelegeerd bestuurder van Eternit, de Belgische baron Louis de Cartier de Marchienne. Beiden werden verantwoordelijk geacht voor de dood van ongeveer 3.000 mensen. Een jaar na de uitspraak overleed de Cartier de Marchienne op 92-jarige leeftijd. Beiden kregen toen een gevangenisstraf van 16 jaar. Schmidheiny werd beschuldigd van het overtreden van de regels ter voorkoming van arbeidsongevallen en voor de dood van 392 mensen in Casale Monferrato. Van de slachtoffers werkten er 62 in de fabriek. De anderen stierven door asbestvezels die in de lucht belandden. Het openbaar ministerie had een levenslange gevangenisstraf geëist voor Schmidheiny, die al veroordeeld was tot 3,5 jaar in Napels en een jaar en acht maanden in Turijn. De verdediging pleitte de vrijspraak bij gebrek aan bewijs van een oorzakelijk verband tussen het asbest en de latere ziektes. (Lees verder onder de foto)
In België sterven jaarlijks naar schatting 200 tot 300 mensen aan borstvlieskanker. Dat er daarvan zo goed als niemand naar de rechtbank trekt, heeft te maken met Guy Verhofstadt. Als liberaal premier plaatste die in 2007 een beetje ‘al stoemmelings’ een amendement in de werking van het asbestfonds waardoor slachtoffers moeten kiezen: of een snelle procedure volgen voor schadevergoeding uitgekeerd door het asbestfonds van de federale overheid of een lange, onzekere en dure procedureslag volgen voor de rechtbank tegen het bedrijf en haar aandeelhouders. Wie voor het eerste kiest, verliest het recht op het tweede. Dat federaal asbestfonds wordt betaald door bijdragen van alle Belgische bedrijven. Guy Verhofstadt is geen onbekende voor de familie Emsens, de eigenaars van Etex. Hij is al jaren bestuurder van de holding Sofina waar hij onder meer in het gezelschap zetelde van Jacques Emsens. Sofina is in handen van de familie Boël, via huwelijk verbonden met de familie Emsens. (Lees verder onder de foto)
In België werd de strijd tegen Eternit aangevoerd door Eric Jonckheere, de voorzitter van Abeva, de vereniging van asbestslachtoffers in België. Jonckheerde verloor zijn ouders en twee broers aan longvlieskanker, een ziekte waaraan hij zelf ook leed en waaraan hij in december 2024 overleed op 66-jarige leeftijd. Zijn hele familie woonde in Kappelle-op-den-Bos. Zijn vader werkte als ingenieur voor Eternit tot hij in 1986 overleed. Jonckheere vroeg en kreeg als slachtoffer een tegemoetkoming van het federaal Asbestfonds. Zo’n tegemoetkoming maakt verdere gerechtelijke stappen tegen Eternit in principe onmogelijk. Met één uitzondering: als er een opzettelijke fout werd gemaakt. En net dat is wat Jonckheere in 2023 wist af te dwingen voor de rechtbank. De Brusselse rechter was snoeihard in zijn vonnis voor het bedrijf Eternit. De bedrijfsverantwoordelijken moeten vanaf midden de jaren ‘60 hebben geweten dat de manier waarop asbest werd gebruikt enorme gezondheidsrisico’s inhield voor het eigen personeel, de families en de omwonenden. Toch bleef het bedrijf op dezelfde “hoogst lucratieve” manier doorwerken “zonder ook maar de minste beschermingsmaatregel”. Meer zelfs, Eternit probeerde de schadelijke gevolgen “te minimaliseren en te verdoezelen, en wetgevende inspanningen te saboteren”. De rechter noemt het “bedrog om zichzelf een financieel voordeel te verschaffen”. Het bedrijf tekende onmiddellijk beroep aan tegen het vonnis van eerste aanleg. (Lees verder onder de foto)
Eric Jonckheere had eerder al de strijd gevoerd voor zijn moeder. Die had niet gekozen voor de snelle afhandeling via het asbestfonds. In 2017 haalde hij definitief gelijk voor het Brusselse Hof van Beroep: Eternit is verantwoordelijk voor de kanker bij zijn moeder. Volgens de berekeningen van Abeva draagt Eternit slechts 9.000 euro per jaar bij tot het asbestfonds, wat maar de helft is van de jaarlijkse schadevergoeding die één asbestslachtoffer krijgt via het asbestfonds. “Het principe ‘de vervuiler betaalt’ wordt in dit geval niet gerespecteerd. Er was een tijd dat Eternit slachtoffers via een privéfonds jaarlijks 42.000 euro schadevergoeding betaalde”, zo stelde Jonckheere. De man zei geen wraak te willen maar wilde wel dat Eternit zijn verantwoordelijkheid neemt. Tegelijk riep hij de fabriek op om een asbestverwijderingsplan op te stellen, gezien het asbestprobleem nog geen verleden tijd is. (Lees verder onder de foto)
In de Wetstraat was het N-VA kamerlid Valerie Van Peel die steeds weer wees op de tussenkomst van Guy Verhofstadt bij de opstart van het asbestfonds. Nog in 2019 probeerde ze die bepaling uit de werking van het fonds te halen. Maar tevergeefs. Haar poging werd op dat moment tegengehouden door toenmalig minister van Volksgezondheid Maggie De Block, een oude partijgenoot van Verhofstadt. De Block reageerde toen als volgt: “Asbestose is een verschrikkelijke ziekte. Als dokter, parlementslid en minister heeft deze zaak me altijd nauw aan het hart gelegen. We hebben altijd gezocht naar de best mogelijke manier om de slachtoffers te helpen en te beschermen. Daarom hebben we destijds het asbestfonds opgericht. Ik blijf dat fonds vurig verdedigen.” De Block zegt dat er bovendien een goede reden was voor de rechtbankregeling in het fonds. Die is er gekomen om te vermijden dat slachtoffers een proces moeten voeren tegen hun werkgever of collega’s, en is bedoeld om de sociale vrede en de arbeidsverhoudingen te bewaren. Van Peel kondigde daarna aan ontgoocheld de nationale politiek te verlaten. Inmiddels is ze teruggekeerd als voorzitter van de N-VA, de partij de premier heeft geleverd van de federale regering en de minister-president van de Vlaamse regering. Als ze nu niet kan doen waar ze altijd heeft voor gevochten, zal er waarschijnlijk nooit gerechtigheid komen in het asbestdossier.
